MARCIAL VALLADARES. BIOGRAFIA DUN PRECURSOR NO REXURDIMENTO

Valladares Núñez, Marcial. Vilancosta, A Estrada (Pontevedra), 14.VI.1821 – 20.V.1903. Escritor e lingüista.

Naceu no seo dunha familia ilustrada con casa solariega en Vilancosta, no val do Ulla, preto de Santiago de Compostela. Era fillo de José Valladares, avogado e militar, e de Concepción Núñez, filla de avogado tamén, que se consagrou ao coidado dos sete fillos do matrimonio. A súa infancia transcorreu feliz na súa aldea, entre os xogos cos seus irmáns e as clases de Primeiras Letras e Gramática Latina que privadamente recibían dun pasante.

Pero creceu tamén en contacto co mundo rural galego, a súa lingua, as súas tradicións e costumes.

Aos doce anos, o seu pai decidiu envialo a Santiago para empezar os estudos de Filosofía e pasar logo á Universidade, onde obtería o título de bacharel en Leis en 1840 e o de licenciado en Xurisprudencia en 1842. Os seus últimos anos de estudante resultaron determinantes na conformación da súa ideoloxía e gustos literarios. Porque, en efecto, Valladares, xunto a Neira de Mosquera, Faraldo, Díaz de Robles, Añón, Camiño..., forma parte da primeira xeración de mozos galeguistas que tomou conciencia do valor do propio e denunciou o atraso e marxinación que padecía Galicia.

Este grupo de inquietos universitarios floreceu na Compostela romántica da súa rexurdida Academia Literaria, desde a cal se difundiron as novas correntes de pensamento europeo, como o socialismo utópico, a democracia cristiá, o tradicionalismo ou o historicismo alemán. A xeración sería logo coñecida como dos “Provincialistas”, polas súas ideas políticas, ou “Precursores”, por ser pioneiros no cultivo do galego como lingua literaria no século XIX. Neste contexto é precisamente cando en 1843 Valladares data os seus primeiros poemas tipicamente románticos.

Leste mesmo ano, co seu pai, colaborou no Dicionario de Pascual Madoz, aínda que a correspondencia apenas durou un ano, xa que en 1844 o seu pai foi nomeado intendente de Zamora e el mesmo trasladouse alí para acompañalo. Durante a súa estancia de máis de cinco anos, incorporouse en 1845 ao Colexio de Avogados da cidade e ocupou diversos postos na Administración provincial. O seu tempo de lecer investiuno en coñecer a rexión e aproveitou para tomar notas para unha Crónica histórica sobre Zamora á que puxo fin en 1855. Así mesmo empezou a redactar un diario familiar titulado Memorias de familia (1844), e, entre tanto, seguiu compoñendo versos en galego que reflicten as saudades por Galicia e os sentimentos amorosos por unha dama da cidade desde 1846. Inesperadamente o seu noivado con ela truncaríase en 1850, cando todo indicaba unha formalización definitiva. A súa aflición polo fracaso acompañouno para sempre e, de feito, fixo promesa de solteiría. A etapa zamorana pechouse ao cesar o seu pai en 1850 e con el toda a familia decidiu regresar a Galicia.

Valladares entraba agora na trintena de anos e ata 1852 residiu ocioso na súa aldea escribindo composicións nas que lembra con pesar a rotura coa dama zamorana, pero que alternan xa con outras de motivos costumistas; algunhas delas foron recollidas na antoloxía poética máis importante do momento, o Álbum da Caridad (1862). Esa vida de quietude en Vilancosta interrompeuse en 1852 ao ser elixido deputado provincial en Pontevedra, iniciándose así unha nova etapa na súa vida como home público.

Excepto no bienio progresista (1854-1856) que estivo cesante, durante catorce anos ocupou varios postos na Deputación e no Goberno provincial, o que lle obrigou a residir na capital pontevedresa.

Boa parte deste período, coincidiu co goberno de Ou’Donnell e a súa centrada Unión Liberal, da que, ideológicamente, el non estaba distante. Foi un período de recoñecemento persoal, xa que 1858 foi distinguido como “Individuo de mérito” pola prestixiosa Sociedade de Amigos do País de Santiago, reelixido deputado provincial e, logo, nomeado conselleiro no Goberno Civil. Nos anos seguintes, ocupou interinamente o cargo de gobernador civil en varias ocasións, coincidindo unha delas coa súa presidencia dos Xogos Florais celebrados na cidade (1861). Con todo, a inestable e intrigante política española en 1864 e 1865 provocou que fose destituído e reposto nos seus cargos varias veces, circunstancias que favoreceron a súa decisión de abandonar a actividade pública e retirarse en 1866, con só corenta e cinco anos, á súa facenda da Ulla. Uns anos antes, en 1861, recoñeceran os seus servizos coas honras de “Xefe de Administración Civil”.

Desde 1866 viviu permanentemente en Vilancosta como señor de aldea, en compañía de varias irmás e consagrado ás súas afeccións de literato.

En efecto, desde o seu retiro pastoril e ao amparo do ideario do “Rexurdimento” cultural galego tras a publicación do simbólico Cantares Gallegos (1863) de Rosalía de Castro, Valladares contribuíu a este renacer cunha pioneira e polifacética obra. Os seus esforzos centráronse inicialmente na recollida de literatura popular. En 1865 data un cancioneiro musical e en 1867 outra colección titulada Cantigueiro popular, ampliada en 1879 e 1887 con senllos Apéndices. Tamén colaborou con outros folcloristas, como Murguía (1865), Saco-Arce (1880), Rodríguez Marín (1881) ou Machado e Álvarez (1880-1884). Parte do material enviado a este último foi editado en Miscelánea. Folk-Lore Gallego (1884), que constituía a presentación da recentemente creada Sociedade de Folk-Lore Gallego, da que o propio Valladares foi nomeado “Socio de mérito”. Xa en 1888 publicou os seus contos populares na revista Galicia Humorística e en 1890 na Monteira parte da súa colección de refráns. Esta paixón polo folclore galego corre paralela ao traballo de abnegado lexicógrafo na súa gran obra, o Dicionario Galego-Castelán (1884). En 1869 afirma ter acabada unha primeira versión que, con todo, ampliará ata a súa versión definitiva impresa de 1884. Na súa portada presentábase como “Correspondente da Real Academia Española”, e así era desde 1880, mercé ao seu amigo e tamén correspondente Laverde Ruiz, quen en 1878 xa informara da súa existencia. O seu interese pola lingua vernácula maniféstase igualmente nos traballos, sobre codificación escrita do galego, aparecidos na prensa (1879, 1888), aínda que o seu texto máis determinante neste sentido sexa Elementos de Gramática Galega, que, acabado en 1892, permaneceu inédito ata 1970. Tampouco abandonou a súa actividade creativa. En 1879 e durante a década seguinte publicou na prensa varios poemas de temas populares e costumistas, que se tinguen ás veces de leves críticas sociais xulgadas desde a óptica rexionalista. Pero con todo, Valladares é celebrado nas letras galegas por ser o autor da primeira novela galega, Majina ou a filla espúrea, que escribira en 1870, aínda que non se publicaría ata 1880 na madrileña A Ilustración Galega e Asturiana.

Na correspondencia da última década da súa vida queixábase de atoparse vello e emperezado. A pesar diso, en 1893 retomou o seu labor lexicográfica e conseguiu deixar disposto un Novo Suplemento ao dicionario, pouco antes de que en 1903 un paro cardíaco acabase coa súa vida. Un ano antes falecera a súa irmá Avelina, tamén literata, coa que convivira na casa familiar o últimos corenta anos.

____

Editorial: Deputación de Pontevedra 

Idioma:Galego